ایمنی در آزمایشگاه شیمی یا سایر آزمایشگاه هایی که با مواد و شیمیایی سر و کار دارید، حرف اول را می زند. رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه ها از جمله مواردی است که کمتر دانشجویی حتی در مقطع دکتری به آن توجه می کند. در این مطلب، بیشتر تمرکز خود را بر روی ایمنی فردی و شخصی در آزمایشگاه گذاشته ایم:

 

استفاده از روپوش

شاید اولین موردی که در خصوص ایمنی در آزمایشگاه باید رعایت کنیم، استفاده از روپوش سفید رنگ آزمایشگاه است. دکمه های آن باید بسته باشد و تا روی زانو (چه برای آقایان و چه برای خانم ها) ادامه داشته باشد. علت استفاده از روپوش، در امان نگه داشتن لباس ها و تا حدودی اعضای بدن، در برابر مواد شیمیایی و سمی است. اگر خدای ناکرده مقداری از یک ماده ی شیمیایی از دست خودتان یا همکارتان ریخت، به جای سوزاندن لباس یا دست شما، روپوش شما را بسوزاند.

متأسفانه بسیار دیده ام که دانشجویان از روپوش استفاده نمی کنند. حالا علت آن را خدا می داند و یا اینکه روپوش هایی مانند پیراهن تهیه می کنند که از پایین تنه ی آن ها محافظت نمی کند.

نکته ی دیگر در مورد روپوش ها که مهم ترین عامل بالا بردن ایمنی در آزمایشگاه شیمی هستند، تمیز بودن آن هاست. حتماً باید روپوش ها را هر چند وقت یک بار، حدود 10 دقیقه درون وایتکس و آب ولرم قرار دهیم و سپس با پودر دستی بشوییم. از انداختن روپوش آزمایشگاه در ماشین لباسشویی جدا خودداری کنید چراکه می تواند باعث انتقال آلودگی های شیمیایی و میکروبی به سایر البسه درون ماشین لباسشویی شود. 

آخرین مطلبی که در مورد روپوش های آزمایشگاه شیمی باید بدانیم این است که این روپوش ها باید به راحتی از تن شما خارج شوند و غیرقابل اشتعال باشند. همچنین به جای دکمه های معمولی، بهتر است که دکمه های روپوش های ما، منگنه ای باشند تا راحت باز شوند. همه ی این ها به خاطر راحت در آوردن روپوش در هنگام خطر و یا رختن مواد شیمیایی است.

استفاده از عینک و دستکش

دومین چیزی که باید در آزمایشگاه های شیمی -حتی هنگام کار کردن با نمک هایی مانند NaCl- رعایت شود، استفاده از عینک های ایمنی و دستکش های ایمنی است. به عقیده ی خود من، دانشجو باید به این تفکر و باور رسیده باشد که ایمنی در آزمایشگاه شیمی، در درجه ی اول، برای خود او مهم باشد چراکه کار کردن در اینگونه مکان ها، تهدیدات جانی بسیار بیشتری دارد. خیلی ها می گویند که وقتی دستکش لاتکس دستشان است، عرق می کنند و این عرق کردن به نوعی باعث کلافه شدن آن ها می شود. یا اینکه عینک های ایمنی تنگ هستند و … بهانه هایی از این دست که همه مان می دانیم با کمی شل کردن کش عینک و دوبار عوض کردن دستکش حین کار، قابل حل هستند.

اتفاق یک بار می افتد. هر لحظه امکان دارد که دست شما بلرزد و مایع درون ظرف، روی دستتان بپاشد یا اینکه پای همکارتان سُر بخورد و محتویات ظرفش به سمت چشمتان بپاشد. همه ی این اتفاق ها یک بار می افتند و از دست دادن بینایی و یا سوختن اعضای بدن، ارزش یک عمر پشیمانی را ندارد.

شرح عملی آزمایشات

اما آخرین بحث از ایمنی در آزمایشگاه شیمی که در این مطلب به آن اشاره خواهیم کرد، استفاده از کتب و مراجع راهنما است. پیش از هر آزمایشی، حتی مخلوط کردن نمک و آب، شرح عملی آزمایش را از کتب و مقاله های مرتبط مطالعه کنید. از استاد خود بپرسید و یا در اینترنت به جست و جو بپردازید. این مسئله ای است که در آزمایشگاه های غیرآموزشی (معمولاً مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری) کمتر بدان توجه می شود. بیشتر هم دانشجویان متالورژی و مواد هستند که از این باب، خطر بیشتری تهدیدشان می کند. یک مثال ساده ی آن که برای خود من هم اتفاق افتاده است، این بود که در ابتدای کار در آزمایشگاه، بدون مطالعه ی نکات ایمنی آزمایش، قصد گرم کردن سوسپانسیونی از استون و روی-اکسید را داشتم و در همین حین، جریان برقی 200 ولتی هم بدان متصل بود. غافل از این که نقطه ی جوش استون بین 65 تا 70 درجه ی سانتی گراد است و من گرمکن را روی 250 درجه ی سانتی گراد قرار داده بودم. یک دقیقه بیشتر نگذشت که تنها 50 سی سی از استون، مثل کوه آتشفشان فوران کرد و روی صورتم ریخت. بحمدالله بخیر گذشت اما ممکن بود به جای استون، اسید باشد و بینایی ام را از دست بدهم.